Vĩnh Thuận là huyện đất liền nằm ở phía đông nam tỉnh Kiên Giang (trước đó là tỉnh Rạch Giá). Bắc giáp huyện Gò Quao; Tây giáp huyện U Minh Thượng; Đông giáp huyện Hồng Dân của tỉnh Bạc Liêu; Nam giáp huyện Thới Bình của tỉnh Cà Mau. Diện tích 394,8 km². Huyện Vĩnh Thuận gồm 1 thị trấn và 7 xã.
Địa hình đồng bằng châu thổ, là vùng đất phèn nhiễm mặn, khí hậu nhiệt đới gió mùa đặc trưng với hai mùa mưa nắng rõ rệt. Mùa mưa bắt đầu vào khoảng tháng 5 và kết thúc vào đầu tháng 11. Vùng này ít có hiện tượng bão lụt. Hướng gió chủ yếu là hướng tây nam đông bắc.
Kênh Sông Trẹm hay còn gọi là kênh sông Trèm Trẹm, là tuyến giao thông đường thủy quan trọng nối liền các tỉnh trong khu vực với tỉnh Cà Mau, con kênh này do người Pháp khởi tạo, ngoài ra còn có kênh Canh Điền, sông Cái Lớn chảy qua.
Trước năm 1976
Việt Nam Cộng hòa
Khoảng năm 1960, chính quyền Việt Nam Cộng hòa cho thành lập quận Kiên Long thuộc tỉnh Kiên Giang trên cơ sở tách đất từ quận Kiên An (trước năm 1957 là quận An Biên) cùng tỉnh. Quận lỵ đặt tại xã Vĩnh Thuận. Ngày 24 tháng 12 năm 1961, quận Kiên Long được giao về cho tỉnh Chương Thiện mới được thành lập. Năm 1961, quận Kiên Long (không có cấp tổng) gồm 6 xã: Vĩnh An, Vĩnh Bình, Vĩnh Hòa, Vĩnh Phong, Vĩnh Thuận, Vĩnh Tuy.
Ngày 18 tháng 4 năm 1963, sau khi đã giao xã Vĩnh Tuy về cho quận Kiên Hưng (trước năm 1957 là quận Gò Quao), quận Kiên Long còn lại 5 xã: Vĩnh An, Vĩnh Bình, Vĩnh Hòa, Vĩnh Phong, Vĩnh Thuận. Cho đến năm 1975, quận Kiên Long vẫn gồm 5 xã trực thuộc như cũ.
Chính quyền Cách mạng
Năm 1964, chính quyền Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền Nam Việt Nam (sau này là Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa Miền Nam Việt Nam) cho thành lập huyện Vĩnh Thuận thuộc tỉnh Rạch Giá trên cơ sở tách ra từ huyện An Biên. Huyện Vĩnh Thuận thuộc tỉnh Rạch Giá có địa giới hành chính trùng với quận Kiên Long thuộc tỉnh Kiên Giang (sau năm 1961 thuộc tỉnh Chương Thiện) của chính quyền Việt Nam Cộng hòa.
Sau ngày 30 tháng 4 năm 1975, chính quyền quân quản Cộng hòa miền Nam Việt Nam của tỉnh Rạch Giá lúc bấy giờ vẫn đặt huyện Vĩnh Thuận thuộc tỉnh Rạch Giá cho đến đầu năm 1976.
Từ năm 1976 đến nay
Tháng 2 năm 1976, Vĩnh Thuận là huyện của tỉnh Kiên Giang. Huyện lỵ là thị trấn Vĩnh Thuận, được thành lập do tách đất từ xã Vĩnh Thuận. Huyện Vĩnh Thuận ban đầu gồm thị trấn Vĩnh Thuận và 4 xã: Vĩnh Hoà, Vĩnh Bình, Vĩnh Thuận, Vĩnh Phong. Về sau, tách đất xã Vĩnh Bình, lập thêm xã Vĩnh Bình Nam.
Ngày 10 tháng 10 năm 1981, tách đất xã Vĩnh Hoà lập 2 xã Hoà Chánh, Hoà Tiến; chia xã Vĩnh Bình thành 2 xã Vĩnh Bình Bắc, Mai Thành Tâm; tách đất xã Vĩnh Bình Nam lập 3 xã Bình Thành, Bình Điền, Bình Minh; tách đất xã Vĩnh Thuận lập thêm 3 xã: Thuận Bắc, Thuận Nam, Thuận Tây; tách đất xã Vĩnh Phong lập thêm 2 xã Phong Đông, Phong Tây. Lúc này, huyện gồm thị trấn Vĩnh Thuận và 15 xã là: Vĩnh Phong, Phong Đông, Phong Tây, Vĩnh Thuận, Thuận Bắc, Thuận Nam, Thuận Tây, Vĩnh Bình Nam, Vĩnh Bình Bắc, Bình Thành, Bình Minh, Mai Thành Tâm, Vĩnh Hoà, Hoà Tiến, Hoà Chánh.
Ngày 24 tháng 5 năm 1988, tách 1 ấp của xã Thuận Tây hợp với nửa nông trường Vĩnh Thuận lập xã Minh Thuận Nam; tách 1 ấp của xã Hoà Tiến hợp với nửa còn lại của nông trường Vĩnh Thuận, lập xã Minh Thuận Đông; nhập xã Hoà Chánh vào xã Vĩnh Hoà; nhập xã Mai Thành Tâm vào xã Vĩnh Bình Bắc; tách 1 ấp của xã Bình Điền và toàn bộ xã Bình Thành nhập vào xã Vĩnh Bình Nam; nhập 2 xã Phong Đông, Phong Tây vào xã Vĩnh Phong; nhập 6 ấp còn lại của xã Thuận Tây với xã Thuận Nam thành xã Vĩnh Thuận; tách 3 ấp của xã Vĩnh Thuận cũ hợp với xã Thuận Bắc và 2 ấp của xã Bình Điền thành xã Tân Thuận; nhập 6 ấp còn lại của xã Hoà Tiến, toàn bộ xã Vĩnh Thái, 2 ấp còn lại của xã Bình Điền vào xã Bình Minh; nhập 1 ấp còn lại của xã Vĩnh Thuận cũ vào thị trấn Vĩnh Thuận.
Ngày 31 tháng 5 năm 1991, giải thể xã Tân Thuận, nhập một phần vào xã Vĩnh Thuận, phần còn lại hợp với xã Minh Thuận Đông và Minh Thuận Nam thành xã Minh Thuận; giải thể xã Bình Minh, nhập một phần vào xã Vĩnh Hoà, một phần vào xã Vĩnh Bình Nam, một phần vào xã Vĩnh Bình Bắc. Huyện Vĩnh Thuận lúc này bao gồm thị trấn Vĩnh Thuận và 6 xã: Vĩnh Phong, Vĩnh Thuận, Minh Thuận, Vĩnh Hoà, Vĩnh Bình Nam, Vĩnh Bình Bắc.
Ngày 18 tháng 3 năm 1997, Chính phủ Việt Nam ban hành Nghị định số 23 – CP, thành lập xã Tân Thuận trên cơ sở 4.033 ha diện tích tư nhiên và 10.164 nhân khẩu của xã Vĩnh Thuận. Xã Vĩnh Thuận sau khi điều chỉnh địa giới hành chính có 5.091 ha diện tích tự nhiên và 11.986 nhân khẩu.
Ngày 11 tháng 2 năm 2003, Chính phủ Việt Nam lại ban hành Nghị định 10/2003/NĐ – CP, thành lập xã Hòa Chánh trên cơ sở 4.255,3 ha diện tích tự nhiên và 10.195 nhân khẩu của xã Vĩnh Hoà. Sau khi thành lập xã Hoà Chánh, xã Vĩnh Hoà còn lại 3.027,7 ha diện tích tự nhiên và 9.286 nhân khẩu. Cuối năm 2004, huyện Vĩnh Thuận có 9 đơn vị hành chánh, bao gồm thị trấn Vĩnh Thuận và 8 xã: Vĩnh Phong, Vĩnh Thuận, Minh Thuận, Vĩnh Hoà, Vĩnh Bình Nam, Vĩnh Bình Bắc, Tân Thuận, Hoà Chánh.
Ngày 6 tháng 4 năm 2007, Chính phủ Việt Nam ban hành Nghị định 58/2007/NĐ – CP, tách các xã Minh Thuận, Vĩnh Hoà, Hoà Chánh của huyện Vĩnh Thuận hợp với các xã của huyện An Biên và huyện An Minh thành lập huyện U Minh Thượng; thành lập xã Phong Đông thuộc huyện Vĩnh Thuận trên cơ sở điều chỉnh 2.557 ha diện tích tự nhiên và 5.949 nhân khẩu của xã Vĩnh Phong. Sau khi điều chỉnh, huyện Vĩnh Thuận có 7 đơn vị hành chính trực thuộc, gồm các xã: Vĩnh Thuận, Vĩnh Bình Bắc, Tân Thuận, Vĩnh Phong, Phong Đông, Vĩnh Bình Nam và thị trấn Vĩnh Thuận.
Ngày 29 tháng 6 năm 2009, Chính phủ Việt Nam ban hành Nghị quyết 29/NQ – CP, thành lập xã Bình Minh trên cơ sở điều chỉnh 3.095,54 ha diện tích tự nhiên và 6.400 nhân khẩu của xã Vĩnh Bình Nam.